Klasicizam

KLASICIZAM Klasicizam je umetnički pravac (1750. – 1850.), koji je nastao u Francuskoj na kraljevskom dvoru „Kralja sunca“ Luja XIV odakle se proširuje. Celokupna umetnost i rimska i grčka postala je ideal umetnosti buržuazije. Klasicizam se trudi da se odvoji od baroka i rokokoa i da postane umereniji i jednostavniji. U doba Napoleona Bonaparta se naziva ampir koji je preuzimao elemente iz antičke Grčke i renesanse i davao je naglaske na razum i razumljivost u stvaranju. U njemu se smatra da se pojedinac mora podvrgavati društvu. Podržavali su klasične forme koje su bile inspirisane uzokima iz antike. Slično kao i u arhitekturi i slikarstvo se zasniva na proporciji i kompozicijskim kanonima. Osnov slikarske kompozicije je jasno razdvajanje slikarske površine i uprednošDavanje kompozicionih linija. Glavno je načelo traženje antičkih ideala ljepote. Arhitektonski objekti su jednostavni sa pojednostavljenom dekoracijom, imaju trouglaste štitove, ravne i čiste linije, upotrebljavaju stilske antičke stupove u arhitekturi i grade se objekti kao banke, uredi, bolnice, pozorišta, dok se ne grade sakralni objekti u ovo doba. Tipični su francuski parkovi koji se karakterišu simetričnim stazama, alejama, vodoskocima i u kojim se stabla šišaju u geometrijskim formama. Sve se odlikuje strogim redom i čvrstim pravilima. Traženje mirnode i strogode, oživljavanje klasične ljepote. U gradnji objekata oslanja se pretežito na rimske antičke uzore, a u arhitekturi oblikovanje uvodi jasnodu i jednostavnost, princip ravnih linija te plastičnu dekoraciju svodi na minimum. Koncepciji daje izraz mirne i dostojanstvene monumentalnosti. U klasicističkoj arhitekturi 16. veka je italijanski arhitekta Andrea Paladio (1508.- 1580.) razvijao paladionozam u kome se trudi za ustanovljavanjem proporcija građevina i njenih elemenata a izraz je dostojanstven i hladan. SLIKARSTVO KLASICIZMA Anton Raphael Mengs (12. mart 1728 —29. jun 1779) je bio njemački slikar klasicizma. Misaono je polazio od dela Johana Vinkelmana (misli o imitiranju dela grčke umetnosti u slikarstvu i vajarstvu) i misli kosmopolitske kulture. Sam je sebe smatrao za proroka nove umetnosti i smatrao je da je njegova uloga da „umetnosti u komi i propaloj umetnosti“ da novi život. Vjerovao je u napredak društva kroz umjetnost.

Jacques-Louis David (30. oktobar 1748.– 29. decembar 1825.) je francuski slikar; glavni predstavnik klasicizma u francuskom slikarstvu; revolucionar i jedan od prvih propagandnih umjetnika. Crtežom kao temeljnim likovnim elementom slika herojske i patetične kompozicije. Sliku gradi na liku odnosno grupi likova koje modelira u reljefnoj modelaciji, izrazito hladnim koloritom u jednostavnom arhitektonskom okruženju, najsnažnije od svih izrazio je duh svoga vremena. Njegov rad odlikuje se moralnom strogodom, trezvenošdu i hladnom ozbiljnošdu. Sokratova smrt (1787.), ulje na platnu, Metropolitan, New York. Kao i mnogi od njegovih slika iz tog desetljeda, smrt Sokrata fokusira na klasične temu. U ovom slučaju, to je priča o Sokratovom pogubljenju. U ovoj priči, Sokrat, kao kaznu zbog kritiziranja Kritije, tiranina iz Atene, izjavio je da on tada mora popiti otrov ili suočiti se sa progonstvom. Sokrat, umjesto bijega, koristi smrt kao konačnu lekciju za svoje učenike, i sa smrdu se suočava mirno. Sokrat stoički mirno se suočava sa smrdu, dok

njegovi učenici pokazuju emocije, stres,a neki i okredu glavu, jer ne mogu da podnesu smrt svog učitelja. Umjetnik koristi boju da bi naglasio emocije na slici. Otmica Sabinjanki (1799.), Louvre, Pariz. Pad Robespierra i promjena političke klime doveli su do njegova utamničenja 1794. god. Kada je oslobođen, na molbu njegove žene, rojalistice, naslikao je Otmicu Sabinjanki. Slika je protumačena kao poziv na pomirbu te je umjetniku pomogla da ponovno stekne ugled i položaj.

Mrtvi Marat (1793.), ulje na platnu, Kraljevski muzej umjetnosti, Brisel. Slika se temelji na stvarnom događaju od 13. srpnja 1793. god. kada je Charlotte Corday, pripadnica konzervativne girondinske stranke, u kupki nožem zbola jednog od vođa revolucionarne jakobinske ekstremne stranke, Jean-Paula Marata. Za razliku od vedine neoklasicističkih djela, slika ne prikazuje klasičnu temu, ved nedavni događaj. U prikazu Marata kao žrtve, David se oslanjao na ikonološki prikaz Kristove muke, dok se Caravaggiov utjecaj osjeda u tamnoj pozadini iz koje lik izranja na svjetlo. Tako je David na svojoj slici oblikovanjem forme želio prikazati intelektualno i politički, doslovno, “prosvijetljenu” osobu. Na slici je Marat idealiziran u duhu neoklasicizma. Slika je vertikalna, ali su oblici smješteni u kvadratični dio donjeg dijela slike, dok je gornji “skoro” prazan, ispunjen samo blagim tonskim prijelazom koji nagovještava izvor svjetla na desnoj strani. Napoleon prelazi Alpe (1801.), ulje na platnu, Nacionalni muzej dvorca Malmaison, Rueil-Malmaison. Napoleon je predstavljen kao romantičarski heroj na propetom konju ogrnut u vatrenu pelerinu. U stvarnosti je putovao na magarcu ogrnut neuglednim sivim kaputom*1+. Iako je potpuno neoklasična u čvrstodi linija, ova slika ima baroknu dramatičnu dijagonalnu kompoziciju, koja stvara romantičarski dojam. Dijagonalna kompozicija pretpostavlja trenutak kada je Napoleon naredio svojoj vojsci da napreduje preko obronka, no na slici on gleda u nas promatrače kao da nas poziva da ga slijedimo. U duhu svog slikarstva, David ga je naslikao iznimno idealizirano. U slici u kojoj se miješaju stvarnost i mašta, a lik Napoleona dobiva mitsku dimenziju.

Madame Récamier (1800.), ulje na platnu, Louvre, Pariz. Prikazana u tadašnjoj nekolasicističkoj modi, u zavaljenoj pozi na naslonjaču, sa pogledom preko ramena. Pozadina je jednostavna, prazna, bez elemenata. Ovo je harmonična kompozicija tipična za stil ampira.

Jean-Antoine Gros (16 Mart 1771 – 25 Juni 1835), bio je francuski slikar neoklasicizma pretežito povijesnih tema. Iako je obrazovan kao neoklasicist, u svom realističkom tretmanu zbiljskih povijesnih događaja često je rabio piktoreskne efekte boja i tako se suprotstavljao klasicističkim metodama slikanja. Kasnijim slikama je pokušao biti dio rastude romantičarske scene, ali je izgubio svoju izvornu vitalnost i postao samo jedan od sljedbenika. Nakon oštrih kritika i konstantnog osjedaja neuspjeha, Gros je 25. lipnja 1835. god. izvršio samoubojstvo bacivši se u rijeku Seineu. Jean Auguste Dominique Ingres (29. August 1780. - 14. januar 1867.), francuski slikar, predstavnik neoklasicizma, sljedbenik J.-L. Davida i izvrstan portretist. Premda je stremio postati slikarom povijesnih scena u tradiciji N. Poussina i J.-L. Davida, njegovi portreti su priznati kao njegova najuspjelija ostavština. Osobito se ističu oni u crtačkim tehnikama, zbog vitalnosti i skoro fotografske preciznosti linije. Ingresova djela dugo nisu bila cijenjena i poštovana. U početku je slikao u pseudoklasicističkom stilu Jaques-Louisa Davida, a kasnije preovladava utjecaj Rafaela. Ingres je gajio jedan strogi stil klasicizma u kome se oslanjao na antičke uzore i koji se karakterizira preciznim linijama i obrisima. Ingres posveduje vedu pozornost crtežu i modulaciji nego boji. Tako se javlja veliki jaz između njegovih i djela Eugenea Delacroixa koji koristi ved skoro impresionističku paletu. Posljednjih se godina vrada antičkim uzorima i crpi iz etrurskog slikarstva, te slika akvarele s velikom vještinom i preciznošdu. Tursko kupatilo (1862.), ulje na dasci, Louvre, Pariz. Slika prikazuje gole žene u turskom haremu. Slika nije izazvala skandale, jer je vedinu vremena bila u privatnim kolekcijama. Njen format je u originalnu pravoguaoni, ali je umjetnik od toga napravio tondo. Bio je inspirisan orijentom i tom se temom služio za portretisanje ženskog akta u pasivnom seksualnom kontekstu. Žene na slici su više evropske, nego istočnog porijekla. Slika sadrži i poneki orijentalni element – muzički instrumenti, poneki ornament.

Izvor (akt) (1856), ulje na platnu, Musée d'Orsay, Pariz. Referenca na Knidsku Afroditu (skulptura) od Praksitela. Drži vrč iz kojeg ističe voda, što predstavlja izvor, odnosno je simbol muza, tj. predstavlja poetsku inspiraciju. Simbol je ujedinjenja žene i prirode. Njena poza nije zavodljiva, ved je nevina i čista.

Jeanne d’Arc na krunidbi of Charles VII, 1854, Louvre, Pariz. Velika Odaliska (1814.), Louvre, Pariz. (poznata po izduženim nogama i netačnoj anatomiji, što je bio rezultat umjetnikovog traženja idealne forme)

SKULPTURA KLASICIZMA Francuska Jean-Antoine Houdon (20. mart 1741 —15. jul 1828) je bio francuski vajar stila klasicizma. Njegova najpoznatija dela su portretne skulpture koje se odlikuju životnošdu i karakterizacijom. Nije do kraja dotjerivao obrađene površine, jer je smatrao da osjedaj svježine izvedbe doprinosi neposrednosti prikaza skulpture. Sjededi Voltaire (1781.), model u pečenoj glini za mramorni izvornik, visina 119.3 cm, Musee Fabre, Montpellier, Francuska. Prikazan u duhu i maniru grčkih mislioca. Hudon mu odaje počast tako što ga postavlja na prijestolje. Portret nije toliko tačan i precizan, više je neka opda karakterizacija.

George Washington (1788.-1792.), mramor, visina 1.88 m, Državni Kapitol, Richmond, Virginia, SAD. Izradio je dvije skulpture, jedna u svečanoj odjedi, a druga u svakodnevnoj odječi. Figura je u kontrapostu, dodan je dorski stub pored figure da bi se uveličala njegova predsjednička uloga.

Antonio Canova (1. nov 1757. – 13. okt 1822.), talijanski kipar, slikar i arhitekt; glavni predstavnik klasicizma u skulpturi. Majstorski obrađuje površinu, pretjerano idealizira likove i stvara nova kompozicijska rješenja. Rijetko oblikuje realistična djela. Za života je bio slavan, dvorski kipar Ampir stila u doba vladavine Napoleona. Grob nadvojvotkinje Marije Christine (1798. – 1805.), mramor, u prirodnoj veličini, Augustinerkirche, Beč.

Ikar i Dedal (1777.), mramor, 220 x 95 x 97 cm, Museo Corer, Venezia. Podsjeda na rimske skulpture, ima disk – podsjeda na Diskobola poznatu skulpturu, vedi fokus na Pompeje nego na grčku skulpturu.

Tezej pobjednik minotaura (1781.) mramor, 145x159x92cm. Albert and Victoria museum, London. Bavio se i mitološkim temama.

Grobnica pape Clementa XIII (1783-1787.) Basilica dei Santi Apostoli, Rim. 590x295x740 cm. Miješanje antike i renensanse.

“Napoleon” (1806.) Mramor, natprirodna veličina. Kuda Apsley, London. Fizionomija Apolona Belvederskog, zlatna jabuka je simbol Pariza.

Danska Bertel Thorvaldsen (1770. - 1844.) je bio danski kipar i jedan od glavnih predstavnika kasnog klasicizma (neoklasicizam) u europskom kiparstvu. Bio je kipar tzv. “školskog” klasicizma. Tehnički je vješto, pretežito u mramoru, oblikovao mitološke i povijesne likove, alegorijsku i sakralnu plastiku, nadgrobne i javne spomenike, te portretna poprsja. Ganimed i orao, mramor, 1818., Thorvaldsenov muzej, Kopenhagen.

Jason sa zlatnim runom, 1803., mramor, Thorvaldsenov muzej, Kopenhagen.

Venera 1813.-1816., Kopenhagen.

mramor,

prirodna

veličina,

Thorvaldsenov

muzej,

Napoleonova bista, mramor, klesan 1929. po Thorvaldsenovom modelu iz 1830.

Auguste Bertholdi (1834.- 1904.) je bio francuski kipar koji je najpozatiji po Kipu Slobode. Kip slobode, Sloboda obasjava svijet, 1875.- 1884. Bakrena ploča na metalnoj konstrukciji, Visina lika 46 m. Otok Slobode, New York. Kruna simbolizira put Amerike ka nezavisnosti, baklja je simbol svjetla i puta kojim se treba krenuti. Skulpture koje su poznate i koje simbolizuju naciju često su ženski lik, iako su žene još uvijek u podređenom položaju, nema žena umjetnica. Izrađena u Parizu, bila je poklon Francuske kojim je obilježena stogodišnjica neovisnosti SAD-a 1886. godine. Kip slobode, jedan od simbola SAD-a, predstavlja personifikaciju slobode, rimsku božicu Libertas s uzdignutom rukom u kojoj drži baklju, dok joj je ispod druge ruke tabula ansata (votivna ploča sa zakonima) na kojoj je napisan datum potpisivanja Američke deklaracije o neovisnosti, 4. srpnja 1776. Ispod njezinih nogu leži prekinuti lanac koji simbolizira stjecanje slobode, tj. neovisnost SAD-a.

ARHITEKTURA KLASICIZMA Napoleon je htio da iza sebe ostavi velika djela arhitekture, kao i drugi veliki vladari. Glavna odlika francuskog duha je racionalizam, tako se i u arhitekturi uvijek tražila jednostavnost lišena svakog zastranjivanja. U arhitekturi su korišteni pojednostavljeni elementi antičkih uzora Grčke i Rima, često jednostavno kopirani. Francuska Vodedi francuski arhitekti ovog perioda su Charles Percier (1764-1838) i Pierre-Francois-Leonard Fotain(1762-1853). Bili su nerazdvojni prijatelji i dali su pečat umetnsti svoga doba, naročito arhitekturi. Zajedničko djelo Perciera i Fontaina je Trijumfalni luk na trgu Carrousel u Parizu rađen po uzoru na Konstantinov slavoluk u Rimu. U stilu ampir, ova dva arhitekta su dekorisala enterijere carskih palata i zamkova. Trijumfalni luk na trgu Carrousel u Parizu, 1806-1808. Reljefi na samom luku govore o različitim bitkama koje je Napoleon vodio. Jaques Goduin(1737-1818) i Jean –Baptiste Lepere(1761-1844) projektovali su Vandomski stup na trgu Vendome u čast Napoleonovih pobjeda nad Rusima i Austrijancima, po ugledu na Trajanov stub u Rimu. Stub visine 44 m je obavijen spiralnom reljefnom trakom. Reljef je radilo više kipara. Stub je dovršen za četiri godine, 1810. Na podstrek slikara Courbeta, stub je porušen 1871., a dvije godine kasnije je ponovo podignut u prvobitnom obliku. Stub govori o Napoleonovoj prvoj bici i pobjedi. Na vrhu se nalazi statua Napoleona. Jean-Francois Chalgrin (1739-1811). Školovao se u Italiji, a po povratku u Pariz stvorio je djela po kojima se od svojih suvremenika odvaja originalnošdu i samostalnošdu. Najznačajnija djela su mu pozorište Odeon-Theatre de l Odeon i Trijumfalni luk na Etoileu-Arc due Etoile. Pozorište Odeon podignuto je 1799. na mjestu požarom uništene ranije zgrade koju je sagradio Charles Dewaily, Blondelov učenik. Pozorište Odeon u Parizu, podignuto 1799. neoklasicistički stil

Trijumfalna kapija Place de l`Etoile 1806- 1837. Trijumfalni luk, čija je izgradnja započeta 1806. a završena 1837., podignut je u spomen Napoleonovih pobjeda. Svojim dimenzijama, visina 50, širina 45 m, zamišljen je da se posmatra iz daljine. Njegove velike površine oživljene su raznobojnošdu materijala-mramora, skulpturama i reljefima. Uzor je bio slavoluk Septimusa Severa međutim ne radi se o pukoj kopiji antičkog djela. Chalgrin je stvorio jedno od najinteresantnijih djela u Parizu.

Njemačka Franz Karl Leopold Von Klenze (1784-1864). Posljednji je predstavnik njemačkog klasicizma. Kao teoretičar bio je fanatični pobornik ugledanja na antičku grčku arhitekturu ( Postoji i postojade samo jedna arhitekturaona koja je nastala u klasičnom periodu Grčke). Bavarski kralj Ludvig i ruski car Nikola su bili njegove mecene, koji su mu omogudili da ostvari svoje projekte. U Minhenu je podigao jedan od najljepših muzeja – Gliptoteku (1815.) sa grčkim trijemom od osam jonskih stubovaa i tri niše sa skulpturama na bočnim stranama fasade. Alte Pinakothek ili Stara pinakoteka u Münchenu je muzej europskog slikarstva u Münchenu. Izgradio ga je Leo Klenze 1826. godine. Nastala građevina je bila izrazito moderna za svoje doba i postala je modelom za mnoge druge muzejske zgrade.

Propileos Minhen 1836-1860. je ulazna kapija u grad. Uzorje bio ulaz u Atensku Akropolu. Monumentalna kapija izgrađena je u dorskom stilu i predstavljala je bitan ulaz i tačku odrednicu za mnoge trgovce u tadašnje vrijeme.

Karl Friedrich Schinkel (1781-1841.) bio je pruski romantičarski arhitekt, urbanist i slikar koji je također dizajnirao i namještaj i kazališnu scenografiju. Schinkel je bio najistaknutiji predstavnik neoklasicizma i neogotike u njemačkoj arhitekturi. Schinkelov stil u arhitekturi je više inspiriran starogrčkom, nego starorimskom arhitekturom, i to zbog pokušaja da se distancira od tada dominantnog rimskog načina gradnje francuskih okupatora. Zbog toga se smatra tvorcem starogrčkog historicističkog stila. Njegova najznačajnija ostvarenja su Kraljevsko pozorište u Berlinu sa trijemom grčkog hrama i Stari muzej u Berlinu. Altes Museum , Berlin 1832-1830. Prednji dio (grčka stoa, što je dugi trijem koji je s prednje strane otvoren) sačinjen od jonskih stubova, na krovu se nalazi 16 skulptura orlova. Inspirisano grčkom arhitekturom. Schauspiehus, Berlin , 1818-1821. Prvobitno pozorište, a danas koncertna dvorana (Konzerthaus) i dvorana Berlinskog orkestra.